14 Mayıs 2023 seçimlerine bugün prestijiyle tam 1 ay kaldı. İktisat ana başlık; kederimiz geçim ve enflasyon. Seçimden sonrasını fiyatlamaya başlayan piyasalarda artık ana senaryolar hazır. Faiz artışına seçim sonrası kesin gözüyle bakılıyor. fakat piyasaların en sevmediği şey olan belirsizlik de bu mutlaklığın yanında garip bir formda bulunuyor. Seçim sonuçlarına nazaran vazifeye gelecek hükümetin yapacakları bu belirsizlik tablosunu oluştururken, faiz artışı olacak lakin nasıl, ne kadar, ne vakit üzere sorular ana gündemden ayrılmayan modüller olarak görülüyor. Bu soruların yanıtları vazifeye gelecek hükümetle yanıt bulacak. Mevcut hükümetin son yıllardaki iktisat modeli de burada öne çıkıyor. Zira seçim sonrası ufukta bu model görünmüyor. Uzmanlar, yabancı kurumlar iktisat için seçim öncesi ve sonrasını nasıl yorumluyor?
ABD’nin dev bankaları bir yandan kendi sıkıntılarıyla boğuşurken, her seçimde olduğu gibi Türkiye’nin bu seçimlerinde de öngörülerini esirgemiyorlar.
Bloomberg’den Beril Akman ve Tuğçe Özsoy’un aktardığı üzere, yabancı yatırım kurumları ağız birliği etmişçesine, faiz oranlarının 2018’deki kur atakları periyodunda Murat Çetinkaya’nın getirdiği yüzde 24’ler düzeylerine ulaşacağını iddia ediyor.
Bloomberg anketinde ekonomistlerin 2023 üçüncü çeyrek (temmuz-ağustos-eylül) kestirimi, yüzde 25,5 düzeyinden oluştu.
Beklenen mali sıkılaştırma, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 20 yıldır tek başına iktidarında en şiddetli seçim kampanyasına neden olduğu söylenirken, seçimlerin sonucu için de ‘ekonomi siyasete galip gelecek’ görüşünü öne çıkarıyor.
Bloomberg ekonomisti Selva Baziki, “Seçim sonucu ne olursa olsun, daha ortodoks siyasetlere dönüş görüyoruz. Erdoğan’ın ekonomik modeli, artan yatırım, cari hesap fazlası, daha güçlü lira ve sürdürülebilir fiyat istikrarı sağlamayı amaçlıyordu. Bunun yerine, model dört maksatta de başarısız oldu” değerlendirmesi yapıyor.
Millet ittifakı, seçilmesi halinde ortodoks para siyasetlerine ve “özerk” yapıda Merkez Bankasına dönüş kelamı verirken, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın TCMB başkanı ve PPK üyelerini direkt atama ve misyondan alma yetkisi bulunuyor.
Özellikle son yıllardaki iktisat siyasetlerine bakıldığında, Türkiye İktisat Modeli’nin klasik olmayan öbür bir tabirle heterodoks olmasıyla, ortodoks ya da ana akım siyasetlere dönüş, uzun ve maliyetli görülüyor.
Faizin enflasyonun çok altına çekilmesi ve tekrar ‘liralaşma’ stratejisi çerçevesinde alınan önlemlerle, rekor cari açık yanında, ‘arka kapı müdahaleleri’nin TL’nin bedel kaybında vakit satın alınmasının, bütçe ve rezervler için de maliyetli olduğu belirtiliyor.
Abrdn in London yatırım yöneticisi Viktor Szabo, “Mevcut siyaset yolunun sürdürülemez olduğunu hepimiz biliyoruz” açıklamasına yer verilirken, “Muhalefetin makul bir makro programı olsa da, enflasyonu düşürmek için evvel ekonomiyi çökertmeyi gerektireceğinden, bu sancılı bir ayarlama olacak. Diğer bir deyişle Türkiye derin bir çukura düşürüldü ve oradan çıkmak sancılı olacak” tabirleri kullanıldı.
Merkez Bankası’nın gösterge faizine rağmen, piyasadaki kopuşu mevduat faizlerinin son dört yılın en yüksek düzeyinde olması ve TCMB ile farkın on yılın en yüksek düzeyinde olmasıyla betimlerken, seçimler öncesi son PPK toplantısında da Bloomberg Economics, son bir indirim daha bekliyor.
Ekonomist Haluk Bürümcekçi, faiz oranında yüzde 50 üzere bir seviyeyi, “Ekonomik aktivite, istihdam ve kredi piyasası üzerinde önemli olumsuz tesirler yaratacaktır” halinde öngörürken, “Güçlü para siyaseti ve enflasyon hedeflemesi” taahhüdünün yanı sıra, faizde yüzde 30 üzere bir beklentisi olduğunu da ekledi.
Bürümcekçi, yabancı kurumların seçim sonrası değerlendirmelerini de ‘kendi lehlerine şekillendirmeye çalışırken, çok telaşlı’ olarak görüyor. ‘Yabancı yatırımcılar, meçhul ortamda mümkün olan en kısa müddette en az riskle yüksek faiz oranları yoluyla daha fazla gelir elde etmek istiyor’ sözleriyle de bu görüşünü açıklıyor.
Seçimleri muhalefetin kazanması halinde iktisat siyasetlerinde kesin bir kırılma öngörülürken, iktidarın devam etmesi halindeyse siyasette vites değişikliği mutlak görülüyor.
Erdoğan’ın seçim sonrası iktisat programına danışmanlık verdiğini açıkladığı, Mehmet Şimşek de olsa, muhalefet bloğu da olsa, seçim sonrası iktidarın ana akım iktisat siyasetleri uygulayacağı kesin görülüyor.
Aralarında TÜSİAD eski Başekonomisti Zümrüt İmamoğlu’nun da bulunduğu BofA ekonomistlerinin hazırladığı raporda, “Bütün göstergeler iktisadın yine dengelenmesi gerektiğine işaret ediyor. Sonuç ne olursa olsun, zayıf bir lira ve dengesizlikleri gidermek için sıkılaşan ekonomik şartlar görüyoruz” denilmişti.
CHP, İzmir milletvekili adayları ortasında da yer alan ekonomist Güldem Atabay, iktidarın seçim beyannamesini inceliyor.
Politikyol’da yayımlanan analizinde Atabay, iktidarın seçim beyannamesi iktisat kısmında ‘gerçeklik içeren hiçbir adım yok’ derken, iktisatta IMF programının da sürdüğü 2002-2008 devrini ilkbahar, 2008-2013 devrini yaz, 2013-2018 devrini de sonbahar olarak kıymetlendiriyor.
Kış devri olarak da 2018’de geçilen Cumhurbaşkanlığı idare sistemiyle başlatıyor ve ‘Türkiye iktisadını de bir çöküş devri olarak nitelendirmek hakikat olur’ sözlerini kullanıyor.
Atabay, son olarak, ‘Artan ihracatla birlikte rekor kıran cari açık, yüzde 50 üzeri enflasyon, ivme kaybeden yatırımlar, sürdürülemez formda baskı altına alınan faiz, kredi verme riskini almak istemeyen özel bankalar, ziyanına kredi veren kamu bankaları’ biçiminde bir tablo çiziyor.
Seçim beyannamesine yönelik değerlendirmelerde bulunan öteki uzmanlar da göze çarpıyor. Barış Soydan, paylaşımında Türkiye İktisat Modeli’nden bahsederken,
Ekonomist Emrah Lafçı da “ctrl+F” ile aratmasına rağmen, Türkiye İktisat Modeli’nin bulamadığını belirtiyor.
Bir de seçim beyannamesinde imzası olan evvelki Bakan Lütfi Elvan’dan bahsediyor.
Seçim beyannamesinde Türkiye İktisat Modeli ve bu model öncesinde düşük faiz siyasetini açıklamak için Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın olay olan “nas” açıklamasına Abdülkadir Selvi dahi “Faiz vurgusu yoktu” tabirleriyle değindi.
Seçim beyannamesinin iktisatla ilgili kısmında eski iktisat bakanları Lütfü Elvan’ın tesiri ve Mehmet Şimşek’in dokunuşları hissediliyordu. Muhakkak ki seçimlerden sonra piyasa dostu bir iktisat idaresine geçilecek. Bunun bir işareti de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın faiz konusuna hiç girmemesiydi. ‘Nas’ dememesiydi. Selvi’nin yazısı.
Sizce Erdoğan’ın seçim sonrası takımı ve iktisat stratejileri ilgi çeker mi? Yorumlarda buluşalım.
